AzFinEcon qrupunda geden muzakireden bir parca.
Fidanin dedikleri ile Sadiqenin suali meselenin iki ayri terefleridir. Fidan deyir ki, qisacasi, durust olmayan durustluk teleb etmir. Ya da “vergini odemiremse, budce hesabatina etiraz etmeye ne haqqim var?”. Demezdim ki, budcede payimiz tekce odediyimiz vergi ile olculur. Hem de, ola biler ki, siz mueyyen sebebe gore isleye bilmirsiz ve aldiginiz muavinet vergiden azaddir. Bu o demek deyil ki, siz budce haqqinda muzakirelere qosulmali deyilsiz.
Ancaq Fidanin dediyi de heqiqetdir ki, budceye vergi odemeli olub, odemeyen, yeni durustluk etmeyen biri qarsi terefden durustluk teleb etmir. Eger Fidan vergi qacirmanin budceye qarsi laqeydliye sebeb oldugunu deyirse, Sadiqe meselenin evveline gedir ve sorusur ki, vetendas niye vergi qacirmaqda maraqlidir? Qanunlarda problem oldugundan deyil, sadece qanunlarin icrasinin yetersizliyinden veya basqa faktorlara gore.
Fikrimi bele izah edim.
Birincisi vergini durust odemekle odememek arasindaki maddi ferqe baxmaq lazimdir. Muxtelif hallara baxaq:
A) vergini odeyirsen, hersey normaldir ve qurur duyursan ki, mesuliyyetli vetendassan,
B) vergini odeyirsen, vergi mufettisi yoxlamaya gelir ve hersey qaydasinda olsa da rusvet teleb edir. ya bu rusveti odeyirsen ya da herseyin qaydasinda oldugunu subut etmeye calisirsan.
b.1. vergini duzgun odediyin halda, mufettisin bunu tesdiq etmesi ucun ona rusvet odeyirsen.
b.2. vergini duzgun odediyini subut edib edaleti berpa edirsen.
b.3. vergi mufettislerine qarsi mubarizeni uduzursan.
B1de xercin budur [vergi + rusvet]. B2 ve B3de ise edaleti berpa etmek ucun hem maddi (mehkeme, vekil xerci), hem de menevi (eseb sistemin korlanir, sisteme guvenin azalir ves.) xerc cekirsen. Birinci halda cekdiyin xerc sene kompensasiya edile biler ki, bu bizim kimi olkelerde cox az ehtimallidir. Yeni netice etibarile B bas vererse zerer etme ehtimaliniz yuksekdir.
C) vergini odemirsen ve tutulmursan.
D) vergini odemirsen ve yoxlamaya gelen mufettis terefinden yaxalanirsan ve rusvet verib meseleni ort basdir edirsen.
Burada iki teref var: /A+B/>/C+D/ ise vergi odeyeceksen, tersinedirse vergi odemeyeceksen. Tutaq ki, vergi derecesi hami terefinden normal qebul edilir. yeni hec kim vergi derecesinin cox yuksek olmasindan sikayetlenmir.
O zaman, burada Bnin muxtelif hallarindan biri bas vererse cekeceyin xerc ile, vergi qacirib tutulanda verilecek rusvetin miqdari arasindaki ferq cox vacibdir. Xususile fikir verin ki, birinci halda odenilen vergi miqdari da var, yeni umumi xerc bele olur [odenilen vergimiqdari + edalet ugrunda mubarizenin getirdiyi elave yuk ya da mufettise verilen rusvet]. Yeni hem vergi ode, hem de eziyyetini cek. Ikincide xerc sadece budur [vergiden yayindigin ucun odediyin rusvet].
Adeten edaleti berpa etmek ehtimali az oldugu ve cox xerc teleb etdiyi ucun vergini odemeyib evezinde rusvet vermek daha cox adam terefinden tercih edilir. Umid edirem bu kicik tehlil Azerbaycandaki veziyyeti izah etmeye komek edir.
Butun bunlara bir faktoru da elave etmek lazimdir ki, vetendas ya firma dovletin yigdigi vergilerin ona xeyir vereceyine inanir mi? Bu inamin olmadigi olkelerde ve shexslerde vergi qacirma ehtimali yuksek olur. Hetta cox inkisaf etmis bir olkede bele dovletin investisiya etdiyi sahelerden (tehsil, sehiyye ve insfrastruktur) istifade eden firmalar vergi odemeyi ustun tutar, neinki bu resurslardan istifade etmeyenler.
Fikrimi bele izah edim.
Birincisi vergini durust odemekle odememek arasindaki maddi ferqe baxmaq lazimdir. Muxtelif hallara baxaq:
A) vergini odeyirsen, hersey normaldir ve qurur duyursan ki, mesuliyyetli vetendassan,
B) vergini odeyirsen, vergi mufettisi yoxlamaya gelir ve hersey qaydasinda olsa da rusvet teleb edir. ya bu rusveti odeyirsen ya da herseyin qaydasinda oldugunu subut etmeye calisirsan.
b.1. vergini duzgun odediyin halda, mufettisin bunu tesdiq etmesi ucun ona rusvet odeyirsen.
b.2. vergini duzgun odediyini subut edib edaleti berpa edirsen.
b.3. vergi mufettislerine qarsi mubarizeni uduzursan.
B1de xercin budur [vergi + rusvet]. B2 ve B3de ise edaleti berpa etmek ucun hem maddi (mehkeme, vekil xerci), hem de menevi (eseb sistemin korlanir, sisteme guvenin azalir ves.) xerc cekirsen. Birinci halda cekdiyin xerc sene kompensasiya edile biler ki, bu bizim kimi olkelerde cox az ehtimallidir. Yeni netice etibarile B bas vererse zerer etme ehtimaliniz yuksekdir.
C) vergini odemirsen ve tutulmursan.
D) vergini odemirsen ve yoxlamaya gelen mufettis terefinden yaxalanirsan ve rusvet verib meseleni ort basdir edirsen.
Burada iki teref var: /A+B/>/C+D/ ise vergi odeyeceksen, tersinedirse vergi odemeyeceksen. Tutaq ki, vergi derecesi hami terefinden normal qebul edilir. yeni hec kim vergi derecesinin cox yuksek olmasindan sikayetlenmir.
O zaman, burada Bnin muxtelif hallarindan biri bas vererse cekeceyin xerc ile, vergi qacirib tutulanda verilecek rusvetin miqdari arasindaki ferq cox vacibdir. Xususile fikir verin ki, birinci halda odenilen vergi miqdari da var, yeni umumi xerc bele olur [odenilen vergimiqdari + edalet ugrunda mubarizenin getirdiyi elave yuk ya da mufettise verilen rusvet]. Yeni hem vergi ode, hem de eziyyetini cek. Ikincide xerc sadece budur [vergiden yayindigin ucun odediyin rusvet].
Adeten edaleti berpa etmek ehtimali az oldugu ve cox xerc teleb etdiyi ucun vergini odemeyib evezinde rusvet vermek daha cox adam terefinden tercih edilir. Umid edirem bu kicik tehlil Azerbaycandaki veziyyeti izah etmeye komek edir.
Butun bunlara bir faktoru da elave etmek lazimdir ki, vetendas ya firma dovletin yigdigi vergilerin ona xeyir vereceyine inanir mi? Bu inamin olmadigi olkelerde ve shexslerde vergi qacirma ehtimali yuksek olur. Hetta cox inkisaf etmis bir olkede bele dovletin investisiya etdiyi sahelerden (tehsil, sehiyye ve insfrastruktur) istifade eden firmalar vergi odemeyi ustun tutar, neinki bu resurslardan istifade etmeyenler.
No comments:
Post a Comment