Əmrləri investorlar brokerlərə və ya birbaşa maliyyə bazarlarına verir. Adətən hansı maliyyə alətinin, hansı miqdarda alım (bid) ya satımının (offer) əmr edildiyi göstərilir. Fikir verin ki, hər əmrdə qiymət, əmrin etibarlı sayılma müddəti vəs. göstərilmir. Buna görə də əmrlərin müxtəlif təsnifatı var.
Bazarda müəyyən dövr ərzində verilən əmrlər yığılır və alqı satqı qiymətlərinə və əmrin verildiyi zamana, daha sonra isə miqdarına görə sıralanır. Ən yüksək alım qiymətinə sahib alım əmri alım növbəsində və ən aşağı satım qiymətinə sahib olan satım əmri bazarda satım sırasında birinci sırada yer alır. Ən yaxşı alım ilə ən yaxşı satım arasındakı fəqr spred (spread) adlanır. Bu çox vacib məfhumdur və inşallah bir gün bununla bağlı geniş müzakirə edərik.
Həm alım, həm satım əmrləri likvidliyi tələb vəya təklif edə bilərlər. Məsələn, əgər Tural Azərsell şirkətinin 100 səhmini hərəsini 100 dollara satma əmrini göndərir. Deməli Tural likvidliyi təklif edir. Əgər həmin anda likvidliyi tələb edənlər varsa, onun bu əmrini bazarda görən kimi alım əmri verəcək və səhmləri ondan alacaqlar. Adətən likvidliyi tələb edənlər əmrin dərhal icra edilməsini (immediacy) arzu edirlər. Əgər bazarda alım və satım üçün kifayət qədər çoxlu sayda və həcmdə əmrlər varsa, bazar likvid hesab olunur. Çünki bu zaman icra olunan hər bir əmrin (icra olunduqdan sonra ona əqd demək olar) səhmin qiymətinə göstərdiyi təsir az olur. Əmrin icra olunduğu qiymətə əqd qiyməti demək olar (trade price).
İki əsas əmr var. Birincisi bazar əmri (market order). Məsələn, Tural deyir ki, Azercell şirkətinin 1000 səhmini almaq istəyir və qiymət göstərmir. Bu əmrlər bazarda ən əlverişli qiymətdə icra olunurlar. Adətən belə əmrləri verənlər o investorlar olur ki, onlar əmrlərin dərhal icra olunmasını istəyirlər. Ancaq bunun üçün bazarda uyğun miqdarda dərinlik (depth, yəni bazara göndərilmiş əmrlərin həcmi) olmalıdır. Yəni ən azı bazara 1000 Azərsell səhmi çıxarılmış olmalıdır. Adətən bazardakı əmrlər növbəsinə baxaraq verilən əmrin necə icra olunacağını proqnoz etmək olar. Təbiidir ki, böyük əmrlər daha geç icra olunur. Bazar əmrini verməkdə əsas məqsəd dərhal icraat olduğu üçün, bu əmri verən investor müəyyən risk daşıyır. Tural üçün bu risk odur ki, tutaq ki, Tural əmri verəndə belə nəzərdə tutmuşdu ki, 1000 səhmin hər birini 100 dollara alacaq. Yəni ümumi olaraq 100 min xərcləyəcək. Ancaq əmr verildikdən sonra icraata çatana qədər qiymət dəyişə bilər. Bu qiymət qeyri-müəyyənliyi böyük riskdir.
Bazar əmrini verən adətən spredi (alımla satım arasındakı fərqi) ödəyir. Deyək ki, bazarda ən yüksək alım təklifi 100 dollar, ən aşağı satım təklifi isə 110 dollardır. Deməli əgər Tural 1000 Azercell səhmini alsa ən azı 110 dollar ödəyəcək, satsa ən çox 100 dollar alacaq. Çünki bazar əmrini verən səhmi alanda bazarda onu ən aşağı qiymətə verənlə (satım qiyməti - ask), satanda isə onu ən yüksək qiymətə almağa razı olanla (alım qiyməti bid) əqd bağlayır. Aradakı fərq isə investorun xərci olacaq. Deməli Tural təcili icraat üçün xərc çəkir (bu bir əqd başına spredin yarısıdır, çünki alıb satarkən iki əqd etmiş olur).
Digər tərəfdən, bazar əmrləri bazarın təsirinə ya da qiymət təsirinə (market impact ya price impact) məruz qalır. Bu təsir bazardakı likvidliyə bağlıdır. məsələn yenə bizim Tural 1000 Azercell səhmini almaq əmri verir. Bazarda tutaq ki, 3 nəfər Azercell səhmi satır. Onlardan biri 200 səhmi satışa çıxarıb 100 dollardan. Digəri 500 səhmi 110 dollardan, bir digəri isə 300 səhmi 120 dollardan. Turalın verdiyi əmr dolana qədər onun ödədiyi qiymət artır və 100 ilə 120 arasında (weighted average price hesablamaq olar) olur. Deməli bazarda ən yaxşı satım təklifi 100 dollar olsa da Turalın almaq istədiyi miqdar çox olduğu üçün daha çox qiymət ödəməli oldu.
Ümid edirəm yorucu olmadı. Bu silsilədən növbəti yazı digər əmr forması olan limit əmri (limit orders) barədə olacaq.
Hörmətlə,
Fariz
Bu mövzularla maraqlananları qrupumuza dəvət edirəm.
http://groups.yahoo.com/gr
No comments:
Post a Comment